Door: Dick Kreuzen (archivaris Oude Kerk)
Naar mijn idee houdt men, in bijna alle vroegere Nederlands Hervormde kerken, de herinnering aan de hier gediend hebbende predikanten levend. Bij enkelen is het zelfs zo dat er, ondanks de calvinistische uitgangspunten, portretten opgehangen worden van de voorgangers. In de andere volstaat men met een namenbord. Zo ook in onze eigen Oude Kerk in Soest. Op het koor hangt aan de rechterzijde een tweetal borden met de namen van de predikanten en aan de linkerzijde (sinds kort) een bord met de namen van de cantor-organisten. De laatste gaat niet zo ver in de geschiedenis terug.
De namen van de predikanten te Soest zijn alleen van hen die de eerste predikantsplaats te Soest bezet hebben. Volgens de officiële liggers van de gemeente Soest zijn dit dus alleen “Oude Kerkers”. Hierop zullen dus niet vermeld moeten worden, zij die beroepen zijn voor dienst in de Emmakerk, de Heeskapel of in Zonnegloren. Wanneer je die historische lijn doortrekt, mogen er dus geen nieuwe namen meer op komen te staan, na het samengaan van de verschillende gemeenten in de Protestantse Gemeente Soest.
Door een bezoeker werd ik al enige tijd geleden gewezen op een vreemd fenomeen. De allereerste predikant die op het bord genoemd wordt, is volgens de vragensteller wel heel erg oud geweest/geworden. Van alle predikanten stond aangegeven wanneer zij beroepen werden en wanneer en hoe zij vertrokken. De bovenste naam op de lijst is van Paulus Lindenius 15== Beroepen in de Remonstrantse Tijd. 1619 zijn dienst verlaten. Daarop volgt Nicolaas Cornelis Hoogvorst Beroepen 1620, is gestorven 1630. Na een grote hoeveelheid namen sluit het bord met de tekst: Dit overhandigt aan de Kerk van Zoest door EVERT SCHIMMEL Den 15 Maart Anno 1781
Mijn inschatting is dat er, door de moeizame overgang van de Rooms-Katholieke Kerk naar de Nederduitsch Gereformeerde Gemeente, onduidelijkheden waren wie nu officieel als predikant was aangesteld te Soest.
Om hier duidelijkheid over te krijgen, heb ik allereerst gezocht in het eigen archief van de Oude Kerk waar een met de handgeschreven boek te vinden is genaamd: Predikanten bij de Nederduitsch-Hervormde Gemeente te Soest. Dit is waarschijnlijk van de hand van ds. Jacobus Johannes Bos, die erg in de historie van onze kerk heeft gestruind. Hij verwijst naar het Aardrijkskundig woordenboek der Nederlanden door A.J. van der Aa. Die noemt dat de eerste predikant, die het leraarsambt heeft vervuld in deze gemeente, is geweest: Christianus Lenneppeus, die in het jaar 1588 herwaarts kwam. In de volgende alinea’s zaait hij hierover weer twijfel en hij komt pas met een lijst van duidelijk aanwijsbare predikanten vanaf het jaar 1606. Dit is dan Ds. Samuel Pitius die in 1606 de synode te Utrecht bezoekt als vertegenwoordiger van Soest. Daarna wordt genoemd Reijner van Oosterzee en dan pas volgt Paulus van der Linden.
Een andere toegang tot de geschiedenis van de Oude Kerk te Soest is natuurlijk de inventaris van de archieven der Hervormde Gemeente te Soest welke in 1966 is opgesteld door drs. C. Dekker. Hierin wordt als eerste predikant genoemd Ds. Christiaen van Lennep, ingekomen in 1587 en vertrokken voor 1593. Daarna volgen Dirk Anthoniusz Victor, Govert Claesz, Aelbert Jansz. Van Schagen, Samuel Pitius, Philip van Pijnacker, Reinier van Oostzee en dan komt pas Paulus van der Linden [gekomen in 1616 en afgezet in 1619]
Duiken we in de geschiedenis dan vinden we:
Op 1 juni 1580 wordt bij plakkaat (=wetgeving) de Rooms-Katholieke eredienst in het Sticht Utrecht afgeschaft en verboden. Desondanks blijven veel gelovigen de Roomse Kerk trouw en blijven de pastoors de mis celebreren. Dit vindt meestal plaats totdat de pastoor overlijdt en door de staten een hervormde predikant wordt aangesteld. In Soest is dat het geval in 1587. Dan wordt door de staten Ds. Van Lennep aangesteld die echter kort blijft. Een vroegere monnik uit het klooster te Soest, Bruin Jacobsz van Amersfoort, eigent zich het pastoraat van Soest toe, tijdens het verblijf van ds. Van Lennep.
In 1593 willen de staten orde op zaken stellen. Aangezien Bruno Jacobsz nooit officieel is aangesteld en uit vrije wil vertrekt, kan in 1594 ds. Dirk Anthoniusz Victor tot predikant benoemd worden. Hij is ook geen succes en wordt in 1597 uit Utrecht verbannen en opgevolgd door Ds. Govert Claesz. Die blijft tot omstreeks 1602 in welk jaar hij waarschijnlijk overlijdt. In 1619 zijn de twisten tussen Remonstranten en Contra Remonstranten beslecht en wordt ds. Paulus van der Linden [een Remonstrant] benoemd in Soest.
Uit voorgaande mag weer blijken dat hoewel het ene tekstbord al sinds 1781 aan de muur hangt, dit nog geen reden is om aan te nemen dat hier de absolute waarheid weergegeven is. Ik wil dan ook graag aan ieder verzoeken om niet alles wat geschreven is voor absolute waarheid aan te nemen.
Foto: Frans Hoogeweg